dame


dame 1.0

beleefde of formele aanduiding voor een vrouw in het algemeen
Vaak genoemd in combinatie met heer.

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een dame…

is een vrouw; is een persoon; is een levend wezen

      Hoofdsemagram: vrouw


      Algemene voorbeelden


      De dames van het koor domineerden duidelijk de mannen.

      De Standaard,

      Er zal weer volop strijd worden geleverd in totaal zeven klassen. Vier bij de dames en drie bij de heren. De stadsvolleybalcompetitie betekent voor veel sportliefhebbers al jaren een ècht avondje uit.

      Meppeler Courant,

      In Zuidhorn is een van de beide winkels gespecialiseerd in mode voor de jeugd van de middelbare school tot zo'n 25 jaar en een ieder die zich zo jong voelt. De tweede vestiging in Zuidhorn richt zich vooral op dames van 25 jaar en ouder.

      http://www.wilmasfashion.nl/Index1.htm

      Zo langzamerhand ging de vereniging richting recreatie. Er speelde nog een enkel topteam in het rayon, zowel van de dames als de heren.

      http://www.xs4all.nl/~berozep/

      Combinatiemogelijkheden


      met adjectief ervoor


      • een bejaarde dame
      • een dikke dame
      • een jonge dame
      • een mooie dame
      • een oude dame

      Een negentigjarige vrouw in Singapore overleefde een bizar ongeluk, meldde de krant New Paper. De bejaarde dame viel uit het raam van haar flat op de zevende verdieping. Ze bleef met haar been haken aan een metalen uitsteeksel in de muur en bungelde alzo twintig minuten lang met haar hoofd naar beneden. Buren redden de vrouw.

      De Standaard,

      Als tegengewicht voor het korset kwamen er soepele, ondersteunende gordels, de zogeheten Wilhelminalijfjes voor dikke dames en het Hollandialijfje voor slanke vrouwen.

      http://www.kunstbus.nl/index.html?http://www.kunstbus.nl/verklaringen/mode.html

      De existentiële gesprekken met jonge en oude dames hielden op.

      Gstaad 95-98, Marek van der Jagt,

      Zijn coach redde hem met de woorden: "Zie je die mooie dame daar zitten op de tribune. Als je wint, zorg ik er voor dat ze vanavond met jou uit gaat."

      NRC,

      Een oude dame aan een tafeltje naast hen begon een gesprek.

      Het Bureau. Dl. 6: Afgang, J.J. Voskuil,

      met ander, nevengeschikt substantief


      • dames en heren

      Op de benedenverdieping vind je 2 aparte toiletgroepen voor dames en heren en tevens een doucheruimte met drie douches.

      http://www.parenclub-mystique.nl/

      Vaste verbindingen


      Woordfamilie


      Als deel van een afleiding


      Als deel van een afleiding


      Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


      Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


      dame 1.1

      vrouw van goede afkomst; vrouw van stand of adel; ook: verfijnde, beschaafde vrouw; lady

      Semagram (extra betekenisinformatie)


      Een dame…

      is een vrouw; is een persoon; is een levend wezen

      • [Uiterlijk] heeft een verzorgd uiterlijk
      • [Maatschappelijke stand] heeft over het algemeen een goede sociale en maatschappelijke positie; is van goede afkomst, van stand of van adel
      • [Gedrag] gedraagt zich voornaam; is deftig

        Algemene voorbeelden


        We kunnen ons de dames op hun kasteeltje in de champagnestreek levendig voorstellen. Op lange winteravonden, voor het haardvuur in een dikke sjaal gehuld, ontcijferden ze de berichten die Diderot hen uit een andere wereld deed toekomen.

        De Standaard,

        Combinatiemogelijkheden


        met adjectief ervoor


        • een deftige dame
        • een jonge dame

        Ze was gewoon alles tegelijkertijd: engel en trol, moeder en kind, deftige dame en vrolijke boerenmeid.

        Anna, Hanna en Johanna, Marianne Fredriksson,

        Roel Slomp, Martin Wolf, Ali Veenstra en Erika de Boer waren als gastspelers goed op dreef terwijl zij ondersteund werden door Akkie de Boer en Bettie Keizer, die hun types als deftige dame en volksmeid mooi plaatsen.

        Meppeler Courant,

        Het gebouw dat aan de achterzijde staat was vroeger de Franse meisjesschool. Hier werden jonge dames van gegoede huize opgeleid, waarbij uitsluitend Frans gesproken werd.

        Meppeler Courant,

        met voorzetselgroep


        • een dame van adel
        • een dame van stand
        • een dame van betere stand
        • een dame van de betere stand
        • een dame uit de hoge adel

        Zij was vroeger een dame van adel. Zij had vier familienamen.

        Het verdriet van België, Hugo Claus,

        Een dame van betere stand, die zonder meer het restaurant binnenwandelde, aan een tafeltje plaatsnam en losjesweg 'un chateaubriand s'il-vousplaît' bestelde.

        De baan van gaan en gissen, Bruno Bartels,

        Francine op visite bij Monsieur Gregoir. Zo noemde ze Gregorius altijd. Want ze was een dame van stand.

        Liefdesgesprekken van pad tot reiger, Geert De Kockere,

        Aan de voordeur van haar villa [...] laat zij zich zien aan de buurt in haar nieuwe beige mantel en donkerbruine matelot, die koket een beetje schuin op haar hoofd staat: een dame van de betere stand naast haar dochtertje in een lange witte communiejurk met een tot over de schouders vallende sluier.

        Tussen tuin en wereld, Paul De Wispelaere,

        'Een dame uit de hoge adel trouwt,' zei de uitbater. 'Op het marktplein komt een groot openbaar gratis banket en straks sluit ik mijn deur.' Het was onmogelijk een kamer te krijgen in een hotel. Alles was bezet.

        De bondgenoot, Marcella Baete,

        met ander, nevengeschikt substantief


        • dames en heren

        In de film zien we een groepje welgestelde dames en heren de tijd doden op een kasteel.

        http://www.ou.nl/open/rma/spiegel/frames11.htm

        gevolgd door naamvalsgenitief


        • de dame des huizes

        We kunnen hooguit de schijn ophouden en zelfs dat gaat ons nooit perfect af, zoals de Engelse comedy-serie 'Keaping up appearances' laat zien: de dame des huizes, Bouquet, uit te spreken op zijn Frans, kan nog zo prat gaan op haar klaplopende zoon, van wie we slechts indirect via de telefoon iets weten, en hoog opgeven van haar afkomst en haar betrekkingen, op het meest fatale moment komen haar ordinaire familieleden opdagen om de zo zorgvuldig opgehouden schijn finaal door te prikken.

        http://www.crk.nl/persberichten/pers20020622-lezing.htm

        Woordfamilie


        Als deel van een afleiding


        dame 2.0

        (sport en recreatie)

        sterkste schaakstuk, met een bovengedeelte in de vorm van een gestileerd figuurtje van een koningin met een koninginnenkroontje, dat horizontaal, verticaal en diagonaal, en zo ver men wil, over niet bezette velden verplaatst mag worden; koningin

        Betekenisbetrekking


        metonymie
        Betrokken betekenissen 1.0 : 2.0

        Semagram (extra betekenisinformatie)


        Een dame…

        is een schaakstuk; is een voorwerp; is een zaak

            Algemene voorbeelden


            Gezien vanaf de kant van de witte speler is de 2de rij gevuld met witte pionnen, de 7e rij met zwarte pionnen, en de 1ste en 8e rij met van links naar rechts toren, paard, loper, koning, dame, loper, paard, en toren.

            http://www.kbz.be/schaken_spelregels.htm

            Als een pion de rij, het verst van zijn beginpositie verwijderd, bereikt, dan moet hij, als deel van dezelfde zet, worden vervangen door een dame, toren, loper of paard van dezelfde kleur.

            http://www.schaakbond.nl/

            Combinatiemogelijkheden


            met adjectief ervoor


            • de witte dame
            • de zwarte dame

            De loper op c8 werd aangevallen door de witte dame op c7 en moest dus gedekt worden.

            Meppeler Courant,

            De loper op c8 werd aangevallen [...] en moest dus gedekt worden. En door dat met de zwarte toren te doen, blijft de zwarte dame op g7 actief staan.

            Meppeler Courant,

            Woordfamilie


            Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen