gallicisme 1.0
(taal en taalkunde)
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een gallicisme…
is een taalelement
- [Waardering] wordt beschouwd als in strijd met het idioom, het eigene van het Nederlands (of een andere taal) en wordt daarom door taalpuristen niet gewaardeerd
Algemene voorbeelden
Wie krijgt het in zijn hoofd om "On aurait entendu une mouche voler" letterlijk te vertalen door "Je kon een vlieg horen vliegen"? Of "Cela arrive comme un cheveu sur la soupe" door "Dat komt als een haar op de soep"? Niemand. Met zijn allen zeggen en schrijven we spontaan dat je een speld kon horen vallen of dat iets ongelegen komt. Waarom denken we er zelfs niet aan om de letterlijke vertalingen te gebruiken? Omdat het gallicismen zijn. Omdat ze met andere woorden in strijd zijn met het eigen taalgebruik. Nog anders geformuleerd: omdat we aanvoelen dat je dat nu eenmaal niet zo zegt in je moedertaal.
"Veel Nederlanders kopen een occasion bij een occasion-bedrijf. Ze spreken het woord uit op zijn Engels en bedoelen er een tweedehands wagen mee. Bij ons daarentegen is occasie gangbaar, maar het is me bekend dat puristen het woord brandmerken als een gallicisme (Frans occasion). Eerlijk gezegd, ik word er tureluurs van: is een Engelse ukkeeizjun beter dan een Nederfranse occasie?"
Het is dus zeker niet zo - wat nogal eens over die beginfase van het WNT gedacht en beweerd wordt - dat men alle vreemde woorden meende te moeten weren. Die strenge houding gold slechts de klakkeloos en onveranderd overgenomen vreemde woorden en de barbarismen (= in navolging van een vreemde taal met bestanddelen van de eigen taal maar in strijd met de regels daarvan gevormde woorden), i.c. latinismen, gallicismen, anglicismen en in het bijzonder germanismen.
Van Dale gebruikt voor de barbarismen niet langer de labels 'gallicisme', 'anglicisme' en 'germanisme', maar vermeldt dat een woord of een uitdrukking een 'leenvertaling' is.
"Spelling wordt in Vlaanderen overgewaardeerd. Dat wij beter zijn in spelling, komt door ons onderwijssysteem. En vooral doordat wij het Nederlands hebben moeten aanleren als een vreemde taal. U heeft er geen idee van hoe sterk de verfransing was doorgedrongen. Mijn moeder sprak alleen Frans, de cultuurtaal, en een onbegrijpelijk dialect. Later zijn we het Nederlands gewoon gaan vertalen uit het Frans. Onze taal staat bol van de fouten, van gallicismen, maar niemand vindt dat blijkbaar een probleem. De spelling is toch correct, zeggen ze dan. Maar taal heeft ook te maken met het juiste woordgebruik, de correcte zinsconstructie."
De meerderheid van de Vlamingen weigert een inspanning te doen om correct en vlot standaard Nederlands te (leren) spreken. Ze wil het houden bij het tussentaaltje dat zich in onze contreien heeft ontwikkeld uit de plaatselijke dialecten met invoeging van ontelbare gallicismen, barbarismen en purismen. Dit pseudotaaltje, dat door sommige filologen als "Nederfrans" of "Verkavelingsvlaams" wordt gebrandmerkt, willen ze het statuut van officiële taal van Vlaanderen verlenen, het "Vlaams".
Liften of autostop doen? U weet net zo goed als ik dat de tweede term een letterlijke vertaling is van faire de l'autostop. Sommigen vinden dat dit en andere gallicismen het Nederlands alleen maar kunnen verrijken, maar ik bedank er feestelijk voor om Nederfrans als Nederlands te beschouwen.
U heb gelijk, meneer Jos de Koninck uit Jette, geleid bezoek is een gallicisme (visite guidée).
Combinatiemogelijkheden
als object bij een werkwoord
- een gallicisme gebruiken
Bent u het met me eens dat een kwaliteitskrant beter geen gallicismen kan gebruiken?
met adjectivisch voltooid deelwoord
- ingeburgerde gallicismen
Aansluiting bij een vreemde taal, zolang niet in strijd met de structuur van het Nederlands, vond hij geoorloofd: zo wees hij hun die woorden als dominicaner als germanismen beschouwden, op oude Nederlandse voorbeelden als kapucijner en sodemieter, en vroeg hij de aandacht voor ingeburgerde gallicismen tegenover de gallofobie.