mond


mond 1.0

holte in het hoofd, waarmee we eten, drinken en spreken, die aan de buitenkant gevormd wordt door de lippen en die aan de binnenkant de tong en de tanden bevat
Meestal in toepassing op de mond van mensen, maar ook wel in toepassing op de bek van dieren.

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een mond…

is een holte; is een lichaamsdeel; is een deel

  • [Kleur] is rood
  • [Deel] heeft aan de buitenkant twee lippen en bevat aan de binnenkant de tong, het gebit, het gehemelte en de huig
  • [Geheel] is een deel van het hoofd
  • [Functie] wordt gebruikt om mee te eten, te drinken, te spreken, te kussen, te proeven, enz.; wordt ook gebruikt om door te ademen
  • [Begrenzing] wordt aan de buitenkant door de lippen omsloten
  • [Plaats] bevindt zich aan de voorzijde van het hoofd, onder de neus
  • [Bezitter of eigenaar] is een lichaamsholte van de mens, maar ook van sommige dieren, bv. paarden of katten

Algemene voorbeelden


Suzannes tong hing uit haar mond en er klonk gegrom uit haar keel.

Een hete ijssalon, Heere Heeresma,

Zijn mond is kurkdroog, zijn tong voelt aan als een oud reptiel.

Erbarme dich; Grote schoonmaak in 30 seconden, Hanneke Paauwe,

Zackery en Seth hadden op laatst geen tanden meer in hun mond, aten alleen nog maar pap en soep.

Buiten is het maandag, J. Bernlef,

Wanneer de kat haar mond opendoet, laat u de pil erin vallen.

http://www.king-pin.nl/homepage/ellen/pil%20geven.htm,

Ik zeg niets, kijk langs haar naar de schuimende mond van het zwarte paard en zijn rollende ogen.

Borsten, Heleen Meertens,

Combinatiemogelijkheden


als subject bij een werkwoord


  • bewegen
  • dichtgaan
  • lachen
  • opengaan
  • openstaan
  • openvallen
  • samenknijpen
  • scheeftrekken

Haar mond bewoog alsof ze nog iets wilde zeggen, maar geen woord kwam over haar lippen.

Blanco, Peter Terrin,

Zijn mond lachte, maar zijn blik was ijskoud.

Nette mensen in een nieuwe tijd, Hans van der Kamp,

Zijn mond ging open en dicht maar er kwam geen geluid uit.

Een lichtgevoelige jongen, Walter van den Broeck,

Hoewel de wonden genezen zijn lijkt de man nog steeds in shock, zijn oog staart verbijsterd naar de grond, zijn mond staat open.

NRC,

Pols zijn mond viel open van verbazing; zijn grote wens ging zo in vervulling.

Meppeler Courant,

We keken elkaar aan tussen de gasten door en haar mond kneep samen van ergernis.

Het binnenste ei, Hannes Meinkema,

Als ze lachte trok haar mond scheef.

Vliegen in een spinnenweb, Fernand Auwera,

als object bij een werkwoord


  • iemands mond afvegen
  • iemands mond opendoen
  • iemands mond openen
  • iemands mond openhouden
  • iemands mond opensperren
  • iemands mond schoonvegen
  • zijn mond afvegen
  • zijn mond opendoen
  • zijn mond openen
  • zijn mond openhouden
  • zijn mond opensperren
  • zijn mond schoonvegen
  • zijn mond houden
  • zijn mond opentrekken
  • zijn mond spoelen
  • zijn mond vertrekken

Ik deed mijn mond wel open maar er kwam geen klank uit.

Een lichtgevoelige jongen, Walter van den Broeck,

Ik houd liever mijn mond dan dat ik leugens vertel of er omheen draai.

NRC,

Zij opent haar mond om te huilen van schrik en pijn maar er komt geen geluid.

Het meesterstuk, Anna Enquist,

De wind blies de oren van mijn hoofd. Het begon te regenen. Ik sperde mijn mond wijd open. Ik had niets om het regenwater mee op te vangen. Te eten had ik niets.

De verpletterende werkelijkheid en andere verhalen, J.M.A. Biesheuvel,

Ik spoelde mijn mond en nam een slok water.

De gelukkige, Mensje van Keulen,

Ze trok haar mond wijd open en bewoog haar kaken alsof ze op een perzikpit kauwde.

Voel maar, Jan Brokken,

Hij veegt haar mond af met een doekje dat hij net als het sap tegenwoordig altijd bij zich heeft.

De asielzoeker, Arnon Grunberg,

Ze veegt zijn mond schoon en bergt de spulletjes op.

Werk, Josse De Pauw,

Leen vertrekt zijn mond, een soort samenknijpen van de lippen dat deels weerzin, deels inschikkelijkheid uitdrukt, en zucht.

De vrouw die alles had, Kees van Beijnum,

met adjectief ervoor


  • een brede mond
  • een droge mond
  • een eigen mond
  • een kleine mond
  • een open mond
  • een rode mond
  • een scheve mond
  • een sensuele mond
  • een tandeloze mond
  • een volle mond
  • een wijdopen mond

Ze was van een onalledaagse schoonheid, met hoge jukbeenderen en een brede mond, die op haar artiestenfoto's altijd zwaar is aangezet met donkere, glanzende lippenstift.

De passievrucht, Karel Glastra van Loon,

Je krijgt veel dorst met daarbij een droge mond.

http://www.diabetescentrum.nl/

In de bek van een hond leven veel minder bacteriën dan in uw eigen mond.

Poot: verhalen over de hond, Midas Dekkers,

De specifieke, heel persoonlijke combinatie van lichte ogen, benige neus en kleine mond.

Alle verhalen, Manon Uphoff,

Ze lag op haar rug te slapen, uit haar open mond kwam zacht geknor.

't Is zo weer nacht, Joyce Roodnat,

Josien met de wilde haren en de rode mond.

De Standaard,

Een van de mannen had een scheve mond, waardoor het leek alsof hij altijd lachte.

Alles over Tristan, Tommy Wieringa,

Een brede, sensuele mond, grote, donkerbruine ogen, krullend haar, intense blik.

Engelen van het duister, Jan Siebelink,

De oude man lachte zijn tandeloze mond bloot en Deleu voelde dat hij gescoord had.

Naakte zielen, Luc Deflo,

Haar sensuele, volle mond was knalrood gestift en ze liep op stilettohakken.

Morgenster, Jaap Scholten,

Uit haar wijdopen mond zwelt een roze bel speeksel en bloed.

Cargo, Patrick Conrad,

met adjectivisch tegenwoordig deelwoord


  • een bewegende mond
  • een gapende mond
  • een lachende mond
  • een openhangende mond
  • een openstaande mond
  • een schreeuwende mond

Ze keek naar mij en naar mijn bewegende mond.

Mevrouw mijn moeder, Yvonne Keuls,

Zij zat nu rechtop in bed, haar ogen groter nog dan haar gapende mond, en greep met beide handen in het laken tussen haar dijen.

Wees maar niet bang, Christophe Vekeman,

Ze keken op met rode, lachende monden en zonden kushanden door het gesloten raam omhoog.

Liefdesmeer & andere verhalen, Chaja Polak,

Ze kijken met openhangende mond naar het huis van vader en moeder.

Hete zeeprikkels, Andreas Roels,

Ik kon alleen nog maar naar hem kijken, in zijn wijd uiteenstaande blauwe ogen, naar zijn half openstaande mond, zijn tedere lippen.

Bezeten van mij, Nicci French,

Het verwrongen gezicht, de schreeuwende mond, het schokkende lijf, de dikke lippen, open neusgaten.

Alle verhalen, Kristien Hemmerechts,

met adjectivisch voltooid deelwoord


  • een geopende mond
  • een gesloten mond
  • een getuite mond
  • een geverfde mond
  • een ingevallen mond
  • een opengesperde mond
  • een opengevallen mond
  • een samengeknepen mond
  • een uitgedroogde mond
  • een verbeten mond
  • een volgepropte mond

In de geopende mond stak een duidelijk zichtbare prop gestold bloed.

De Openbaring, Tom De Cock,

Zo af en toe neuriede ze met gesloten mond een oud schoolwijsje.

Twee vorstinnen en een vorst, R.J. Peskens,

Twee getuite monden die dichter bij elkaar kwamen.

Alle verhalen, Kristien Hemmerechts,

Ze slaat haar handen voor haar geverfde mond.

Alle verhalen, Kristien Hemmerechts,

En ze stond daar als een tandeloze heks met een ingevallen mond, verwarde zwarte haren en magere zwaaiende armen.

Het verrotte leven van Floortje Bloem, Yvonne Keuls,

Een bende van parodontologen en kaakchirurgen buigt zich over Johans opengesperde mond.

Het meesterstuk, Anna Enquist,

In de opengevallen mond zaten bruinige tanden, hier en daar ontbrak er een.

Arend, Stefan Brijs,

Met opgetrokken wenkbrauwen en samengeknepen mond volgde hij het lieveheersbeestje dat over zijn duim liep.

De vrouw die alles had, Kees van Beijnum,

Ik leg een deken over Karen en probeer nog wat water in haar uitgedroogde mond te gieten.

http://www.suspensestory.com/page/article/42.html

Toen ze een paar minuten later met verbeten mond terugkwam, zei ik dat ze het voorschot natuurlijk mocht behouden.

De koorddanseres en andere herinneringen, Rico Bulthuis,

Ik had verwacht dat ze zouden lachen of op zijn minst nog iets zeggen terwijl ik wegliep met mijn volgepropte mond, maar dat gebeurde niet, er viel een stilte achter mij.

De meidenziekte, Tom Pauka,

in voorzetselgroep


  • door de mond
  • iets aan de mond zetten
  • iets aan zijn mond zetten
  • iets in de mond houden
  • iets in zijn mond houden
  • iets in zijn mond krijgen
  • iets in zijn mond proppen
  • iets in zijn mond steken
  • iets in zijn mond stoppen
  • iets naar zijn mond brengen
  • een glimlach om iemands mond
  • een glimlach rond iemands mond
  • op de mond
  • op zijn mond
  • tegen de mond
  • tegen iemands mond
  • iets uit iemands mond horen
  • iets uit iemands mond vernemen
  • iets uit zijn mond nemen
  • via de mond

Kinderen met luchtwegaandoeningen ademen vaak meer door de mond dan door de neus.

http://www.bambodino.nl/index.htm

Na de lippengymnastiek zette hij de trompet aan zijn mond en begon te spelen.

De dag van de jas, Nelleke Zandwijk,

Door een tomaat in de mond te houden snijden ze zichzelf de adem af, met verstikking tot gevolg.

De Morgen,

De geur van de aarde en de smaak van de ramboetan hadden zich in mijn kinderbrein op hetzelfde plekje genesteld, zodat ik jaren later, veertig jaar later, bovenaan die vliegtuigtrap, alleen maar de aarde hoefde te ruiken om de smaak van de ramboetan in mijn mond te krijgen.

Mevrouw mijn moeder, Yvonne Keuls,

Bij die woorden greep hij een vuistvol van het dampende voedsel, wrikte met zijn andere hand mijn moeders mond open en begon de aubergine in haar mond te proppen, stopte slechts wanneer ze begon te kokhalzen, te hoesten, de aubergine over de tafel uit te braken.

Linoleum en aubergines, John Taylor,

Lodewijk wachtte, alsof hij Aadje de gelegenheid wilde geven om weer een hap in zijn mond te steken en de kring rond te kijken.

Annie Berber en het verdriet van een tedere crimineel, Yvonne Keuls,

Ik heb geleerd om geen dingen meer in mijn mond te stoppen die slecht voor me zijn.

Oeps!, Patrick Arink,

'Jeroen is een fascist,' zei ze en bracht haar vork naar haar mond.

Alle verhalen, Kristien Hemmerechts,

Angela liep me gewoon tegemoet, een glimlach om haar mond.

In liefdesnaam, Adriaan van der Veen,

De Commissaris zei het zo lief en geduldig, dat er een aanzet tot een glimlach rond haar mond trok.

Dovemansoren, Rinus Ferdinandusse,

In een opwelling sloeg ik mijn armen om zijn nek en kuste hem op zijn mond.

Bezeten van mij, Nicci French,

Als ze begint te gillen, ramt hij zijn vuist tegen haar mond.

Zonder genade, Renate Dorrestein,

Het zal vreemd klinken dit uit mijn mond te horen, maar eigenlijk bevalt mij de mentaliteit van de nieuwe bondscoach.

De Standaard,

Ze knikte maar durfde de vuist niet uit haar mond te nemen om te zeggen wie het was.

De kinderen van Arthur, Kristien Hemmerechts,

De virussen en bacteriën komen het lichaam binnen via de mond of de neus.

http://home.tiscali.be/jantje/index.html

met ander, nevengeschikt substantief


  • mond en anus
  • mond en keel
  • mond en kin
  • mond en lippen
  • mond en neus
  • mond en ogen
  • mond en oren
  • mond en slokdarm
  • mond en tanden
  • mond en tong
  • mond en wang

Via de natuurlijke openingen (mond en anus) van de mens kan men tegenwoordig ook de hele pijpleiding aan een inwendig onderzoek onderwerpen.

Reformatorisch Dagblad,

De kleine muceuze speekselkliertjes liggen verspreid onder het slijmvlies van mond en keel.

http://www.kaakchirurg.nl/pub/,

Voor zijn mond en kin had hij een doek gebonden.

Franklin, Thomas Lieske,

Mond en lippen waren goed getekend en de plooi van een monkellach was nooit ver weg.

Mise-en-scène, Axel Bouts,

Vermijd inademen van rook; houd een doek voor mond en neus.

http://www.brwalphen.com/default.htm

Meedogenloos accentueert het felle licht de rimpeltjes rond Nina's mond en ogen.

Zadelpijn en ander damesleed, Liza van Sambeek,

Hij bloedde hevig uit mond en oren, een deel van zijn gelaat was weggeschaafd.

De stenen toren, Jo Claes,

Matig bier drinken blijkt het risico op kanker van mond en slokdarm te verhogen, terwijl matig wijn drinken het risico op deze tumoren ongemoeid laat.

http://www.bierengezondheid.be/,

Cariologie en endodontie m.i.v. microbiologie van mond en tanden.

http://www.med.kuleuven.ac.be/education/docs/tandartsboekje.doc

Aangezien de behandeling nadelige gevolgen heeft voor Adriaan's mond en tong kunnen de geplande afscheidsvoorstellingen niet doorgaan.

http://www.jeffs-place.nl/viewmessage.php?page_id=413,

Het gaf niet dat het een valse glimlach was die mijn mond en wangen een stijf gevoel gaf.

De gelukkige, Mensje van Keulen,

Vaste verbindingen


bij monde van ...

Zie: bij monde van

de vinger op de mond leggen

een grote mond, maar een klein hartje

een mond als een hooischuur

een vieze smaak in de mond hebben van iets

het eten uit zijn mond sparen

het schuim staat hem op de mond

het water loopt of komt iemand in de mond

iemand de mond snoeren

iemand de woorden uit de mond halen of nemen

iemand de woorden uit de mond kijken

iemand een grote mond geven

iemand een slot op de mond doen

iemand iets in de mond leggen

iemand in de mond bestorven liggen

iemand naar de mond praten

iemand vol op de mond zoenen of kussen

iemand voor in de mond liggen

iets in de mond nemen

iets met de mond belijden

iets uit iemands eigen mond horen, vernemen, hebben, e.d.

iets valt iemand uit de mond

met een zuinige mond

met een zilveren lepel in de mond geboren zijn

met open mond naar iets kijken of luisteren

met twee monden praten of spreken

(niet) in de mond (durven) nemen

  1. ( Met betrekking tot bepaalde woorden)
    (niet) gebruiken; (niet) durven uitspreken

    Het was een ongewoon woord voor hem en hij kende het precieze gebruik ervan niet. Het stemde tot nadenken dat hij het in de mond nam.

    Bas, Annie Van Keymeulen,

    Het woord sexy durven zij zelfs niet in de mond nemen, maar het is het allereerste adjectief dat hààr te binnen schiet.

    De Standaard,

Spreekwoorden


Woordfamilie


Als deel van een afleiding


Als deel van een afleiding


Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


mond 2.0

(weinig gebruikt)

plaats waar een rivier uitmondt in de zee of in een andere rivier; monding

Betekenisbetrekking


metafoor
Betrokken betekenissen 1.0 : 2.0

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een mond…

is een plaats

  • [Afmeting] is doorgaans veel breder dan de rest van de rivier
  • [Plaats] is de plaats waar een rivier uitmondt in de zee of in een andere rivier

    Algemene voorbeelden


    Toen deze zeearm in 1970 werd gedicht, had de chemische vervuiling van de Rijn haar hoogtepunt bereikt, waardoor het Haringvliet, samen met Hollands Diep en Biesbosch, werd opgezadeld met geweldige hoeveelheden verontreinigd slib. Saeijs ontleent hieraan een van de 'grote lessen': "Sluit de mond van een rivier nooit af vóór je die rivier weer schoon hebt."

    NRC,

    Woordfamilie


    Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


    mond 3.0

    opening of ingang

    Betekenisbetrekking


    metafoor
    Betrokken betekenissen 1.0 : 3.0

    Semagram (extra betekenisinformatie)


    Een mond…

    is een opening

    • [Functie] is bijvoorbeeld de opening waardoorheen iets naar binnen of naar buiten gaat

      Algemene voorbeelden


      Meneer Vaneenooghe duwde tegen de poort, die als de mond van de hel voor ons openging.

      Mijn tweede huid, Erwin Mortier,

      Verminder nu de acetyleen geleidelijk aan tot de vlam terug aan de mond van de lasbrander kleeft.

      http://www.brico.be/fiches/08/01/bfe_N_08_01_10.htm

      Zodra de droogijs-korrels de mond van het straalpistool verlaten gaan ze van vaste vorm over in gasvorm. Daardoor treedt er geen oppervlaktebeschadiging op aan het te reinigen materiaal.

      http://www.huneveld.nl/frames.htm

      Toen ik in de film 'Pasqualino Sette Bellezze', van Linda Wertmüller, Fernando Rey, om aan de gruwelen van een nationaal-socialistisch folterkamp te ontkomen, zelfmoord zag plegen door zich in een eendere monsterlatrine te gooien, schoot me de penetrante doodsgeur in de mond van het vat fecaliën uit de catacomben van mijn kindertijd.

      Prelude, Wannes Van de Velde,

      Als ik nu (op 1 jan. 2010) in de mond van het wormgat in het ruimteschip klim, zal ik door de andere mond in onze huiskamer komen op 1 jan. 2000, en daar zal ik mijn jongere zelf ontmoeten.

      NRC,

      Woordfamilie


      Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen