primaat


primaat 1.0

zoogdier uit de orde die de meest ontwikkelde soorten omvat, de halfapen, de apen, de mensapen en de mensen, met als voornaamste gemeenschappelijk kenmerk een grote hersenpan en omvangrijke hersenen, een afgevlakt gezicht, voorwaarts gerichte ogen en grote wendbaarheid van de ledematen

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een primaat…

is een zoogdier; is een dier

  • [Afmeting] varieert naargelang van de soort sterk in grootte
  • [Deel] heeft een grote hersenpan; heeft omvangrijke hersenen; heeft zeer wendbare ledematen; heeft een afgevlakt gezicht; heeft naar voren gerichte ogen
  • [Verscheidenheid] kan een halfaap, een aap, een mensaap of een mens zijn
    Rijk Animalia; Dieren
    Stam Chordata; Chordadieren
    Klasse Mammalia; Zoogdieren
    Orde Primates; Primaten

    Algemene voorbeelden


    Het zou dan van voordeel zijn geweest dat de vacht dunner werd, om de door spierinspanning opgewekte hitte, zo snel mogelijk aan de omgeving af te staan. Maar die verklaring is onlogisch om twee redenen: er is niet één ander snel dier dat zo haarloos is en bovendien is de mens de enige primaat die aanleg heeft voor onderhuids vetweefsel (spek), wat juist de functie heeft lichaamswarmte vast te houden.

    Het principe van nieuwsgierigheid, Dick Hillenius,

    Een van de eigenschappen waarmee de mens zich onderscheidt van andere primaten is dat hij niet uitsluitend in het heden leeft - hij ziet de wereld en zijn eigen bestaan in het perspectief van verleden en toekomst.

    NRC,

    Combinatiemogelijkheden


    met adjectief ervoor


    • hogere primaten

    Bovendien zijn de rapporten van Itard, die in sommige opzichten zoveel lijken op de verslagen van het echtpaar Gardner dat de chimpansee Washoe gebarentaal heeft leren gebruiken, buitengewoon instructief, zowel voor mensen die zich bezighouden met moeilijk opvoedbare kinderen als voor onderzoekers wier aandacht uitgaat naar het sociale gedrag van hogere primaten.

    Ongewenste zeereis, Maarten 't Hart,

    Woordfamilie


    Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


    Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


    primaat 1.1

    primitief, tamelijk ongeciviliseerd mens

    Betekenisbetrekking


    metafoor
    Betrokken betekenissen 1.0 : 1.1

    Semagram (extra betekenisinformatie)


    Een primaat…

    is een persoon

        Algemene voorbeelden


        Je kunt alleen maar hopen dat die primaten op een dag inzien dat er een andere uitweg is.

        De achterkant van de aarde, Karel Osstyn,

        Jerom reist mee naar Vlaanderen, waar het ondertussen bij De Standaard, de krant die de strip voorpubliceert, boze brieven regent van lezers die zich doodergeren aan deze halfnaakte primaat.

        NRC,

        "Ik ben een beetje huiverig om mee te lopen met een stel vlaggenzwaaiende primaten, gebedsgenezers, sjamanen, tovenaars en bankiers", zei hij toen hem gevraagd werd te reageren op de komst van het chartale eurogeld.

        De Morgen,

        Jonge primaten met een nieuwe auto kwamen maar al te graag de binnenring eens uitproberen na een gezellig nachtje doorzakken.

        De Morgen,

        Woordfamilie


        Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


        primaat 2.0

        hoogste bevoegdheid om op een bepaald gebied de uiteindelijke beslissingen te nemen; hoogste beslissingsbevoegdheid

        Semagram (extra betekenisinformatie)


        Een primaat…

        is een bevoegdheid

        • [Rang of hiërarchische positie] geldt als hoogste bevoegdheid die het recht geeft om de uiteindelijke beslissingen te nemen
        • [Belanghebbende of begunstigde] komt toe aan een persoon of instelling met een gezagspositie op een bepaald gebied

          Algemene voorbeelden


          Op het gebied van buitenlands beleid zal het primaat verschuiven van de president naar de regering.

          NRC,

          Maar wat Japan gaandeweg anders maakt is dat het primaat van de bureaucratie van alle kanten onderhevig is aan scherpe kritiek.

          NRC,

          Combinatiemogelijkheden


          als subject bij een werkwoord


          • hebben
          • liggen bij iets

          Bij de bestrijding en preventie van veel voorkomende (lichte) milieu-overtredingen ligt het primaat bij het bestuur en spelen strafrechtelijke sancties slechts een ondersteunende rol, staat te lezen in het beleidsstuk.

          Meppeler Courant,

          Het Tweede-Kamerlid Dees (VVD) was van mening dat de minister en het parlement het primaat horen te hebben bij het stellen van normen bij vraagstukken van leven en dood.

          NRC,

          als object bij een werkwoord


          • het primaat leggen bij iets

          'In Nederland', vervolgt Kobes, 'geldt ook een sterke parlementaire democratie, waarbij het primaat wordt gelegd bij de volksvertegenwoordigers: de gemeenteraden, Provinciale Staten en het parlement.'

          Meppeler Courant,

          met adjectief ervoor


          • het politieke primaat

          Na een lucide, meesterlijke analyse weidt Ozawa lang en saai uit over hoe het politieke primaat in Japan moet worden ingevoerd.

          NRC,

          met voorzetselgroep


          Voorzetsel: van

          • het primaat van de arts
          • het primaat van de gemeenteraad
          • het primaat van de overheid
          • het primaat van de politiek

          Een exacte afbakening tussen publieke en private taken van overheden en obo's is moeilijk, omdat dit direct raakt aan het primaat van de overheid om de publieke taak te definiëren.

          http://www.ser.nl/publicaties/default.asp?desc=publicaties_adviezen_9912,

          De vigerende wetgeving en de inrichting van het gemeentelijke bestel gaan uit van het primaat van de gemeenteraad.

          http://www.herindeling.nl/index.htm

          In de komende kabinetsperiode word de mogelijkheid geboden om wetten aan de Grondwet te toetsen, maar dan wel op zo'n manier dat het primaat van de politiek niet in gevaar komt of juridisering wordt aangewakkerd.

          http://www.e-stem.nl/

          Verder vindt zowel Leenen als Jitta dat het wetsvoorstel te veel uitgaat van het primaat van de arts.

          http://www.nvve.nl/,

          Een en ander doet overigens geen afbreuk aan het primaat van de wetgever, zoals verwoord in Aanwijzing 22 van de Aanwijzingen voor de regelgeving.

          http://www.minjust.nl/sdu/index.htm,

          primaat 3.0

          hoogste positie in een rangorde van begrippen of gegevens waarmee men rekening moet houden bij het vormen van een oordeel; voorrang

          Semagram (extra betekenisinformatie)


          Een primaat…

          is een positie

          • [Rang of hiërarchische positie] is de hoogste positie in een hiërarchie
          • [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] hoort bepalend te zijn voor het uiteindelijk gevormde oordeel
          • [Betrokkene] heeft betrekking op begrippen, gegevens of principes waarmee rekening gehouden moet worden bij het vormen van een oordeel

            Algemene voorbeelden


            Een tweede, met het eerste samenhangende punt is de vraag naar de eenheid van het 'Nieuwe Testament'. Wie de eenheid van de boeken uit het 'Nieuwe Testament' als uitgangspunt neemt en het primaat aan de theologie toekent, eindigt volgens Tomson in 'a-historische eenzijdigheid'.

            http://www.xs4all.nl/~folkerts/open.html

            De praktijk als primaat. Rousseau's gedachtengoed beïnvloedt twee heren met meer werkelijkheidszin, Johann Heinrich Pestalozzi en Friedrich Wilhelm August Fröbel.

            http://montessori-infosite.kennisnet.nl/

            Combinatiemogelijkheden


            als object bij een werkwoord


            • het primaat hebben

            De economie heeft hierbij het primaat; absolute doelstellingen: hierbij gaat het om vermindering van het in absolute hoeveelheden gemeten energieverbruik.

            http://www.xs4all.nl/~aer/98-2hfd1.html,

            als subject bij een werkwoord


            • liggen bij iets

            In het ethische model ligt het primaat bij de ethiek.

            http://www.tue.nl/vredescentrum/ONDERWIJ/Ruiter2.htm,

            met voorzetselgroep


            Voorzetsel: van

            • het primaat van de geschiedenis
            • het primaat van de herinnerde werkelijkheid
            • het primaat van de markt
            • het primaat van de moraal
            • het primaat van de rede
            • het primaat van de vrijemarkteconomie
            • het primaat van de wetenschappelijkheid
            • het primaat van het dogma
            • het primaat van het ethische
            • het primaat van het individu

            Gebeurtenissen, zo zou men immers nuchter kunnen redeneren, gebeuren nu eenmaal in een bepaalde volgorde. Wie die redenering volgt, gaat uit van het primaat van de geschiedenis en past aannames over de wereld toe op de tekst.

            Postmodernisme en leesstrategie, Thomas Vaessens,

            Uitgerekend in de steden, waar het primaat van het individu hoogtij vierde, zien we vormen van gemeenschapszin opduiken: 'opzoomeren', stadsetiquette, helden uit de eigen buurt.

            Het Financieele Dagblad,

            Als ordeningsprincipe van onze rechtsstaat vertegenwoordigt het liberalisme weliswaar de fundamentele individuele waarden van vrijheid en gelijkheid, maar het primaat van de vrije markteconomie waarmee het is verbonden, belemmert het liberalisme tegelijk de eerder genoemde morele gemeenschapswaarden te omhelzen.

            NRC,

            Tegenover dat politiek opportunisme plaatste Camus stelselmatig het primaat van de moraal.

            De Standaard,

            Het schrijfstuk uit zich vormelijk in een essay dat opgebouwd is uit een aantal opmerkingen die speels om elkaar heen cirkelen. Daar het onderwerp het poëtische betreft is het logisch dat dit speelse element aanwezig is. Zodat niet enkel het primaat van de rede geldt, maar dat ook het muzikale element, de arabesk, aan bod kan komen.

            http://www.krikri.be/art.pdf

            Dit laatste, het Goede als dat wat ten grondslag ligt het aan ware en dat dus het ware overschrijdt, is voor Levinas een vroege erkenning van het primaat van het ethische; oftewel de rechtvaardigheid.

            http://home.wxs.nl/~srw/,

            Economen zijn geneigd het primaat van de markt voorop te stellen.

            http://www.wrr.nl/admin/pdf/voorstudies/v110.pdf

            Hij begon te twijfelen aan de waarde van herinneringen en voor de zoveelste keer wrong zijn handige verstand zich in de bochten van een redenering, ditmaal om het primaat van de herinnerde werkelijkheid te bewijzen.

            Opwaaiende zomerjurken, Oek de Jong,

            Voor alle duidelijkheid: dit staat niet haaks op een nadruk op het primaat van de wetenschappelijkheid.

            http://cas1.elis.ugent.be/avrug/pdf02/tips.pdf

            primaat 4.0

            belangrijkste deelbegrip van iets; hoofdzaak

            Semagram (extra betekenisinformatie)


            Een primaat…

            is een begrip

            • [Geheel] maakt deel uit van een ruimer samenstel van begrippen
            • [Belang] wordt het belangrijkste onderdeel van een samenstel van begrippen geacht

              Combinatiemogelijkheden


              met voorzetselgroep


              Voorzetsel: van

              • het primaat van de opvoeding
              • het primaat van de techniek

              Leerlingen, ouders en docenten zijn het er echter ook over eens dat het primaat van de opvoeding thuis ligt.

              http: //www.omv.nl/ATEST/fnieuwsbrief/FNIEUWS.html,

              De traditionele ambachtsman was bedenker en tegelijk uitvoerder van het werk. Het primaat van de techniek lag toen nog bij de uitvoering. Hij had met zijn gereedschap direct contact met zijn produkt en vervaardigde een uniek exemplaar. In de moderne techniek is het primaat van het werk en de verantwoordelijkheid verschoven van de uitvoering naar de voorbereiding.

              http://home.wxs.nl/~srw/,

              primaat 5.0

              (religie, mystiek en mythologie)

              iemand die als paus of als bisschop aan het hoofd staat van de Kerk of van een kerkprovincie; hoogste kerkelijke gezagdrager in een bepaald gebied

              Semagram (extra betekenisinformatie)


              Een primaat…

              is een persoon

              • [Maatschappelijke stand] is bisschop of paus
              • [Organisatie of instelling] maakt deel uit van de rooms-katholieke of de anglicaanse kerk
              • [Soort] is een geestelijke
              • [Functie] staat aan het hoofd van zijn kerk of kerkprovincie

              Algemene voorbeelden


              Kardinaal Godfried Danneels mag vandaag het Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg in Leuven verlaten. De 63-jarige primaat onderging vorige week maandag in dit ziekenhuis een hartoperatie.

              De Standaard,

              Combinatiemogelijkheden


              met adjectief ervoor


              • de Belgische primaat

              Het eerste hoofdstuk, dat het eerste oorlogsjaar omvat, behandelt de vragen die, door de inval en door de patriottische houding van de Belgische primaat, aan de Vaticaanse neutraliteit werden gesteld.

              De Standaard,

              met voorzetselgroep


              • de primaat van de kerk
              • de primaat van de Tsjechische kerk
              • de primaat van het Katholieke Koninkrijk

              Niettemin verheugt het mij dat ik in de persoon van Uw Excellentie de aartsbisschop van Toledo en primaat van het Katholieke Koninkrijk mag begroeten.'

              Duisternis bedekt de aarde, Jerzy Andrzejewski,

              Als de paus geen wereldlijk heerser meer is, zo vroegen Pius VII en zijn opvolgers zich af, kan hij dan nog primaat van de Kerk zijn?

              http://www.latijnseliturgie.nl/

              Amper één jaar later werd hij in opvolging van de legendarische kardinaal Tomasek aartsbisschop van Praag en primaat van de Tsjechische Kerk.

              De Standaard,

              Woordfamilie


              Als deel van een afleiding