vorst


vorst 1.0

adellijk, meestal mannelijk, persoon die aan het hoofd van een koninkrijk of keizerrijk staat; monarch; koning of keizer

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een vorst…

is een persoon

  • [Uiterlijk] draagt dure, nette kleren (mogelijk zelfs een speciaal ambtsgewaad) en is soms herkenbaar aan een kroon of scepter
  • [Functie] heeft een reële of een ceremoniële functie
  • [Plaats] woont in een paleis
  • [Rang of hiërarchische positie] staat aan het hoofd van een keizerrijk of koninkrijk
  • [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] is van adellijke komaf
  • [Geslacht] is meestal een man, maar wordt soms als functiebenaming ook voor vrouwen gebruikt
  • [Ongewone of afwijkende eigenschap of hoedanigheid] is doorgaans bij geboorte voorbestemd om koning te worden

Algemene voorbeelden


Soms scharrelden twee vogeltjes rond op het keizerlijke hoofd. Büberl en Bibi: de kanariepietjes van keizer Frans I van Oostenrijk. De vorst was zo op ze gesteld dat hij ze na hun dood zou laten opzetten.

NRC,

De vorsten ontvangen, in het Kasteel te Laken, de personaliteiten die het onderwerp uitmaakten van een adellijke gunst in 2001 en die de procedure van het Lichten van de Adelbrieven tot een goed einde brachten.

http://www.monarchie.be/site/nl/rf_activities_detail.asp?name=Koningin%20Paola_id=2=2,

De Nederlandse koning heeft niet alleen een ceremoniële functie, hij heeft ook invloed op de politieke besluitvorming - al is er vrijwel niets geregeld over de constitutionele bevoegdheden van de monarch. Sinds 1848 staat de vorst stevig onder parlementaire controle. Maar het is bekend dat Beatrix grote invloed heeft.

NRC,

Combinatiemogelijkheden


als object bij een werkwoord


  • een vorst kronen

Bij de coronation chair ontstond een opstopping. Ook zelf werd hij gebiologeerd door die troon, waarop sinds het begin van de veertiende eeuw vrijwel alle vorsten gekroond waren.

De aanslag, Harry Mulisch,

met adjectief ervoor


  • absolutistische vorsten
  • absolute vorsten
  • een absolutistische vorst
  • een absolute vorst
  • een constitutioneel vorst
  • een soeverein vorst
  • een soevereine vorst
  • de soevereine vorst

De absolute soevereiniteit van de vorst betekende nooit de feitelijke almacht of absolute macht van de vorst. Ook de absolute vorsten moesten terdege rekening houden met allerlei feitelijke factoren, en talloze compromissen sluiten.

http://allserv.rug.ac.be/~frvandun/Texts/Rechtsfilosofie/RFgent-0.htm,

Het is pas onder de laatste Franse absolute vorsten in Frankrijk en Duitsland en het imperiale bestuur van Napoleon dat de ambtenaar geleidelijk aan getransformeerd wordt tot een vredelievende dienaar van de staat.

http://www.henkoosterling.nl/art-verkeerwater.html

Hoogstens kan men zeggen dat het Nederlandse publiek als geheel enigszins beïnvloed is door een aantal fatsoenlijke gedragsregels die de 'elite' heeft leren cultiveren, een elite van 'regenten' als men wil, maar toch van mensen die zich door een absoluut vorst de wet niet hoefden laten voorschrijven.

Een dag uit het leven van de reuzenkoeskoes, Karel van het Reve,

Bij de absolutistische vorsten was de machtsstructuur eenduidig en duidelijk: Rex est lex.

http://users.skynet.be/sky50779/recht1.htm

Afgezien van stadhouder Willem III (die het te druk kreeg in Engeland) zijn de Nederlandse burgers nooit onderdanen geweest van een absolutistische vorst.

NRC,

Omstreeks de eeuwwende werd mijn betovergrootvader, koning Peter de Eerste, de constitutionele vorst van een democratisch Servië.

De Standaard,

Hoe koningin Beatrix werkelijk is, blijft, denk ik, verborgen voor iedereen die niet tot haar allernaaste omgeving behoort [...]. Alleen van haar ambtsuitoefening en representatieve savoir faire als staatshoofd kunnen wij, buitenstaanders, ons een beeld vormen. Zij vervult, voor iedereen waarneembaar, de buitengewoon moeilijke en ondankbare taak van constitutioneel vorst in een land met republikeinse tradities.

http://www.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Beatrix/haasse.html,

Het kontakt was jarenlang verbroken geweest, maar het was ook vlug hersteld: een week na de Haagse opstand werd Willem in Nederland juichend als "soeverein vorst" verwelkomd.

De Standaard,

Willem I was een soevereine vorst die regeerde over Nederland en het huidige België.

http://200jaarkoninkrijknederland.wordpress.com/119-2/

De Duitse pers liet ditmaal niet na om 'König' Kurt Biedenkopf de les te lezen en hem erop te wijzen dat het niet zijn rol was om zijn Land als een soeverein vorst te regeren.

Mijn jaren in Europa, Karel Van Miert,

Het tweede kenmerk van de moderne soevereiniteit is dat de soevereine vorst nu de soevereine wetgever wordt: zijn wil is wet, er is geen wet dan door of met zijn wil.

http://allserv.rug.ac.be/~frvandun/Texts/Rechtsfilosofie/RFgent-0.htm,

Bij Souverein Besluit van 26 maart 1814 werden door de souvereine vorst, de latere Koning Willem I, de heerlijke rechten, in getemperde vorm, hersteld.

http://www.postduiven.com/promotie/duivenbase/index.htm

  • een achttiende-eeuwse vorst
  • een negentiende-eeuwse vorst
  • middeleeuwse vorsten

Een achttiende-eeuwse vorst schakelt al zijn onderdanen in om een denkbeeldige stad te creëren: Rreinnstadt. Een stad die alleen op papier bestaat en waarin alle menselijke kennis zal worden uitgestald. Cartografen tekenen de plattegrond van deze fictieve stad, architecten ontwerpen de gebouwen.

De Standaard,

Narren behoorden tot de belangrijkste raadgevers van middeleeuwse vorsten.

http://www.vergaderwijzer.nl/lezen/column2.htm

Een week later gaven we het feest en het werd een laaiend succes [...]. Ik werd gefêteerd als een negentiende-eeuwse vorst en Marinus ook.

De verpletterende werkelijkheid en andere verhalen, J.M.A. Biesheuvel,

  • een islamitisch vorst
  • katholieke vorsten
  • een protestants vorst
  • een protestantse vorst

Met zo'n vervaarlijke tegenstander wilden de Europese machten zich wel verstaan, en voor het eerst verschenen aan het hof van een islamitische vorst gezanten die probeerden de permanente staat oorlog tussen christenen en mohammedanen in een gewapende vrede te wijzigen.

NRC,

De weerstand tegen de jezuïeten groeide wellicht des te meer, omdat ze wisten hoe ze grote invloed konden uitoefenen en dat niet schuwden. Hun meest omstreden activiteit is wel die geweest aan het hof van de katholieke vorsten, waar ze als biechtvader meer deden dan alleen zonden vergeven.

http://www.jezuieten.org/lowlands.htm

Niet alleen was er de mogelijkheid van dat een protestantse vorst de troon zou bestijgen (de erfrechten op de Franse troon van de Hugenoot Henri van Navarra, in 1584), er was ook en vooral de bedreiging voor het kerkelijke en pauselijke gezag.

http://allserv.rug.ac.be/~frvandun/Texts/Rechtsfilosofie/RFgent-0.htm,

De conservatieve katholieken aanvaarden niet dat een protestants vorst hun de wet voorschrijft en dat de katholieke kerk als machtsfactor wordt uitgeschakeld, de liberalen eisen burgerlijke vrijheden.

http://users.pandora.be/frankie.schram/inl/000.html

  • wijlen onze vorst

'Was hij echt zo diepgelovig?' wilde Margriet ineens weten, waarop de royalty watcher [...] stelde dat Boudewijns geloof 'als een schimmel over ons koningshuis lag'. Om die bewering te illustreren, verhaalde hij over 's konings religieuze polshorloge: dat ding bracht met de regelmaat van een klok een pieptoon voort, die wijlen onze vorst op de 'nabijheid van God' moest wijzen.

Dwarskijker, Rudy Vandendaele,

  • de Belgische vorst
  • Belgische vorsten
  • Britse vorsten
  • een Chinese vorst
  • een Duits vorst
  • een Nederlandse vorst
  • Nederlandse vorsten
  • Russische vorsten

Margaretha Kooperberg met in haar hand een foto van het Belgische koningspaar. De foto werd in 1991 gemaakt, toen ze op bezoek was in het paleis van de Belgische vorst.

Meppeler Courant,

Kangxi handelde zoals van een Chinese vorst werd verwacht: hij nam de studie van de confuciaanse klassieken au sérieux.

De Standaard,

Als schadevergoeding voor het verlies van de stadhoudersfamilie in Nederland wist hij enkele door Napoleon veroverde Duitse gebieden te bemachtigen. De 30-jarige Willem werd nu een Duits vorst.

De Standaard,

Als verlicht monarch wil de Nederlandse vorst Willem I het Nederlands als staatstaal opleggen in zijn Verenigd Koninkrijk (1815-1830).

http://users.pandora.be/frankie.schram/inl/000.html

Van meet af aan, vanaf 1831, hebben de Belgische vorsten het politieke overwicht van de volksvertegenwoordiging erkend en probleemloos de door de Kamers goedgekeurde ontwerpen van wet bekrachtigd en afgekondigd.

De Standaard,

Sedertdien zijn de Britse vorsten hoofd van de Anglikaanse Kerk van Engeland.

De Standaard,

Een ets van Simon Frisius toont hoe Prins Maurits in 1613 aan het Binnenhof de Orde van de Kouseband ontvangt. Alle Nederlandse vorsten na hem werd deze hoge onderscheiding - de oudste Engelse ridderorde - eveneens verleend.

NRC,

Westwaarts togen de snelle legers van Batoe Chan - rex tartarorum - die Rusland, Bulgarije en Servië omverliepen en hun strijdkrachten ten val brachten, de Russische vorsten en bojaren op de vlucht dreven en Duitse en byzantijnse keizers op de knieën deden vallen, smekend om gespaard te blijven.

De Hunnen. Dl. 2: Bevrijding, Jan Cremer,

met adjectivisch tegenwoordig deelwoord


  • de regerende vorst
  • de langst regerende vorst
  • regerende vorsten

Mocht de regerend vorst dan nog dezelfde rechten hebben als nu, dan zou ze betrokken kunnen raken bij kabinetsformaties.

De Limburger,

De Thaise koning Bhumibol zit dit jaar een halve eeuw op de troon. Meteen is hij niet alleen in zijn land, maar ook in de wereld de langst regerende vorst.

De Standaard,

De middeleeuwen waren een zeer oorlogszuchtige periode, waarbij de herauten dienst deden als boodschappers van de regerende vorsten.

http://www.seniorweb.nl/genealogie/heraldiek.asp

met adjectivisch voltooid deelwoord


  • de overleden vorst

De kans om een glimp van hun overleden vorst te kunnen zien in de rouwkapel van het Koninklijk Paleis in Brussel zorgde wederom voor lange rijen wachtenden, afkomstig uit heel het land.

Meppeler Courant,

In vijf concerten brengt het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen samen met José van Dam hulde aan de nagedachtenis van Koning Boudewijn. Onder leiding van chefdirigent Grant Llewellyn vertolken ze een klassiek programma met orkestliederen, opera- en oratoriumaria's [...]. Of dit repertoire ook de lievelingsmuziek van de overleden vorst was, weet José van Dam niet.

De Standaard,

met voorzetselgroep


Voorzetsel: van

  • de vorst van dit land
  • de vorst van Monaco
  • de vorst van Pruisen
  • de vorst van Rusland

Het naderende vaderschap moet Willem Alexander even flink geraakt hebben. Hoe anders te verklaren dat ons IOC-lid in nota bene Ski Magazine opmerkt dat "Nederland de Olympische Winterspelen zou kunnen organiseren" [...]. Het moet een grap zijn van de a.s. vorst van dit land. Een leukigheidje, een wilde gedachte en anders (hopelijk) toch niet.

Haarlems Dagblad,

In mijn vliegstekkenboek "100 Flugberge der Alpen" staat onder andere aangegeven dat het verboden is over het grondgebied van de vorst van Monaco en de zenders van radio Monte Carlo te vliegen.

http://www.wgvande08.freeler.nl/id28.htm

Frederik II en Catharina II, de vorsten van Pruisen en Rusland, voeren de pauselijke opdracht niet uit, waardoor de sociëteit in beider landen kan blijven bestaan.

http://www.jezuieten.org/lowlands.htm

in voorzetselgroep


  • de almacht van de vorst
  • de invloed van de vorst
  • de macht van de vorst
  • de soevereiniteit van de vorst

De absolute soevereiniteit van de vorst betekende nooit de feitelijke almacht of absolute macht van de vorst.

http://allserv.rug.ac.be/~frvandun/Texts/Rechtsfilosofie/RFgent-0.htm,

Kennelijk kijkt de heer B. maar naar één dimensie van het koningschap: de functie van (politiek) staatshoofd. Ik pleitte voor meer openbaarheid rond het uitoefenen van deze functie juist vanwege de invloed van de vorst op politieke besluitvorming.

NRC,

Hoewel de macht van de vorst 'absoluut' was, hem van Godswege toevertrouwd, bleef het bereik van de staat beperkt.

NRC,

met bezittelijk voornaamwoord


  • onze vorst

Hoe is het in godsnaam te verklaren dat een vorstin, na meer dan vijfendertig jaar in dit land, zich nog steeds niet vlot en behoorlijk in de taal van de meerderheid van haar landgenoten, het Nederlands, kan uitdrukken? Niet alleen voor onze taaldocenten is er werk op de plank maar ook voor onze vorst!

De Standaard,

met ander, nevengeschikt substantief


  • vorst of staatshoofd
  • vorst en staat
  • vorst of staat

Zo komt het dat we de vertrouweling van een vorst of staatshoofd, die achter de schermen een grote rol speelt, een éminence grise noemen. Of liever, hadden kunnen noemen, want die betekenis is nu niet (meer) gebruikelijk. Voor ons is een éminence grise een oudere man van wie niemand het gezag op een bepaald gebied betwist.

De Standaard,

De actieve uitoefening van de soevereiniteit bleef m.a.w. beperkt tot het publieke domein (alles wat niet tot het privé-domein van enig onderdaan behoort), in het bijzonder de openbare weg, marktpleinen, bossen, rivieren, en dergelijke zaken. Daar stelde zich het probleem van de openbare orde en veiligheid. Daar lag dus de taak van de vorst en de staat, daar was zijn macht absoluut.

http://allserv.rug.ac.be/~frvandun/Texts/Rechtsfilosofie/RFgent-0.htm,

Voor dat geloof had men [...] zijn bloed vergoten en dat bloed was in de aarde gesijpeld en dat bloed had vrucht gedragen en dat bloed had de Pruisische staat tot stand gebracht. De granieten Titaan waarop anderen hun tanden hadden stukgebeten en in de luwte waarvan zij, de leden van de landadel, hoog en laag, namens vorst en staat, de gerechtigheden hadden gewaarborgd, de barmhartigheid hadden beoefend en desnoods de knoet hadden gehanteerd waar aan dit rechtvaardig bewind getornd werd.

Het overspelige gras, Louis Ferron,

Wat alle natuurrechtstheorieën gemeen hebben is het besef dat er een realiteit is die niet met zich laat sollen, niet door de machtigste vorst of staat, niet door de meest unanieme publieke opinie.

http://allserv.rug.ac.be/~frvandun/Texts/Rechtsfilosofie/RFgent-0.htm,

  • vorsten en vorstinnen
  • vorst of vorstin

Aan de markt staat de Nieuwe Kerk, waar de Vader des Vaderlands en latere vorsten en vorstinnen uit het huis van Oranje-Nassau begraven zijn.

http://www.dsdelft.nl/~oudekerk/

Hij is niet meer de eeuwige verschoppeling Doufi maar een vrije figuur, de heilige Sankt Adolf, die heer en meester is over het heelal en zich omringt met vorsten en vorstinnen.

NRC,

Elizabeth zou ook de traditionele rol van de vorst als symbolisch hoofd van de anglicaanse kerk willen afschaffen, en het drie eeuwen oude verbod op een huwelijk tussen een Britse vorst of vorstin en een katholiek schrappen.

De Standaard,

met eigennaam


Het is een machtig Grieks epos over een verhitte twist om een slavin tussen Agamemnon en Achilles, beiden aanvoerders van het Griekse expeditieleger dat tegen Troje optrekt omdat Paris, de zoon van koning Priamos van Troje, Helena, de schone vrouw van de Griekse vorst Menelaos, heeft geschaakt.

De Standaard,

voorafgegaan door als


  • zich gedragen als een vorst

  • onthaald als een vorst

Travolta gedraagt zich op de set openlijk als een vorst die zich tussen zijn onderdanen beweegt.

NRC,

De landskampioen trad aan zonder Romario, in Brazilië onthaald als een vorst, en de geschorste Stoitsjkov, die zaterdag woedend van de training wegliep.

NRC,

Hij wordt overal onthaald als een vorst en begrijpt nauwelijks wat er aan de hand is als hij (als een verwend kind) voor onrust zorgt tijdens een lokale busrit, omdat hij zich van tevoren niet echt verdiept heeft in het verschil tussen het plaatsje Orhei en Orheiul Vecchi, het oude pittoreske stadje waar Hawks naar toe wil.

http://www.trouw.nl/tr/nl/4512/Cultuur/archief/article/detail/2492600/2001/12/29/Tony-Hawks-is-te-leuk-voor-Moldavische-ellende.dhtml,

Als een vorst ben ik onthaald, liters champagne vloeiden.

De Standaard,

Vaste verbindingen


de vorst der duisternis

  1. satan; de duivel

    Alles wat niet uit de NCRV-spreekbuis kwam werd rücksichtslos weggedraaid, alsof de vorst der duisternis bezit genomen had van de ether.

    De weerspiegeling, Jan Wolkers,

    De eerste taak van Christus na zijn dood was de poorten van deze hellewereld open te breken. De legende zegt, dat de poorten vielen met donderend geraas en de dienaren van de vorst der duisternis naar alle kanten wegvluchtten, toen met het verschijnen van Christus het zonlicht begon te gloren in het rijk van duisternis en schaduwen.

    http://www.antrop-ver.nl/motief/nummers/motief40-2.htm,

    Dit getuigenis van God vanuit de hemel veroorzaakte een confrontatie met de vorst der duisternis want onmiddellijk hierna moest Jezus zich aan Satan bewijzen dat Hij waarlijk de Zoon van God was, die Zich niet aan hem zou onderwerpen.

    http://www.openheavens.be/algemene-info/geloofsbelijdenis/144-satan-tegenover-ons

Woordfamilie


Als deel van een afleiding


Als deel van een afleiding


Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


vorst 2.0

weerstoestand met een temperatuur onder nul; vriesweer; ook: periode van vriesweer en vrieskou

Semagram (extra betekenisinformatie)


Vorst…

is een weerstoestand

  • [Geluid] wordt geassocieerd met het geluid van het kraken van ijs of sneeuw
  • [Gevoelsindruk] is koud
  • [Waarneembaarheid] is soms zichtbaar door ijs en rijp
  • [Tijd] vindt meestal plaats in de winter
  • [Temperatuur] heeft een temperatuur onder nul graden Celsius
  • [Object betroffen] kan sommige planten schade toebrengen

Algemene voorbeelden


Door een aanhoudend koud klimaat met 11 of 12 maanden constante vorst heeft zich in de vele voorafgaande jaren een dikke ijslaag gevormd van 1 tot 3 km dik.

http://www.meteonet.nl/index.html,

Er hangt vorst in de lucht. Maandag wordt het bitter koud, waarschuwt Frank Deboosere.

De Standaard,

Er zijn in de zuiderse planten, soorten die tamelijk veel vorst kunnen verdragen maar gevoelig zijn voor koude en droge winden.

http://www.groengids.be/

Ook zijn appelboom verdorde; maar we hadden een koud voorjaar gehad en de bloesem was door de vorst vernield.

Wij, heksen, Roger Pieters,

's Avonds rook het buiten al naar vorst.

Marcel, Erwin Mortier,

Combinatiemogelijkheden


als subject bij een werkwoord


  • aanhouden
  • invallen

Daarnaast werd er voorspeld dat de vorst langdurig zou aanhouden.

Meppeler Courant,

Vóór de vorst invalt moet de plant alleszins terug naar binnen.

De Standaard,

Door de beweiding en het regelmatig maaien blijft dat gras - totdat de vorst invalt - eeuwig groen.

Het principe van nieuwsgierigheid, Dick Hillenius,

als object bij een werkwoord


  • vorst verwachten
  • vorst voorspellen

Volgens Meteo Consult valt ook de komende negen dagen geen vorst te verwachten, al kan wel aan de grond wat vorst ontstaan.

De Telegraaf,

Meestal mogen we vorst verwachten wanneer, door de dag, de temperatuur niet boven de 16°C weet op te klimmen en de hemel 's avonds opklaart.

De Standaard,

In de andijvie zitten nog allerhande diertjes zoals slakken, pissebedden en spinnen. Altijd laat ik kroppen staan om hun weersvoorspellende waarde. Als ik maar even tussen de bladeren kijk en zie die beestjes dan weet ik dat we vooorlopig geen vorst krijgen. Wordt per radio vorst voorspeld dan is dus zo in de andijvie te zien of het hier ook gaat vriezen.

Meppeler Courant,

Meen niet dat we de grote vorstperiode al gehad hebben. De laatste dagen is het mooi zacht weer, maar de sneeuwklokjes, winteraconieten en vroege crocusjes vertonen geen groei [...]. Een bewijs dat later vorst te verwachten is en omdat het telkens 4 weken duurt voor het weer nieuwe maan is, verwacht ik de omslag naar echt koud weer pas op 19 februari.

Meppeler Courant,

De wind gaat wel meer noord, want de barometer staat zo hoog. Op de B van bestendig en dat gebeurt niet zo vaak. Mijn mening is dat dit bestendig nu ook wel op het weer slaat. Dan vorst, dan weer regen en er wordt door de weerprofeten meer vorst voorspeld. Gelijkgeven kan ik ze niet.

Meppeler Courant,

met koppelwerkwoord


  • strenger worden

Sterke kuipplanten (Camelia, aardbeienboom, dwergpalm, vijf, laurier, olijf en Pittosporum) kunt u tot min 5 graden probleemloos buiten laten staan, maar als de vorst aanhoudt of strenger wordt, moeten zij alsnog naar binnen.

http://members.lycos.nl/wilgentuin/plantboom.htm

met adjectief ervoor


  • hardnekkige vorst
  • langdurige vorst
  • late vorst
  • vroege vorst

De Arembergergracht, even om de hoek, is door de hardnekkige vorst omgetoverd in een ijselijk koud stilleven.

Meppeler Courant,

Omdat weinig verandering wordt voorspeld in de weerssituatie, besliste de minister gisteren de jacht op waterwild tot 18 januari op te schorten. Hij kan dit volgens de huidige jachtwetgeving bij zeer harde of langdurige vorst.

De Standaard,

Door het koude weer is de vraag naar accu's voor personenauto's explosief gestegen [...]. 'Normaal gaan ze vijf tot zes jaar mee. Bij zachte winters kunnen ze het wel acht jaar uithouden. Maar bij langdurige vorst wordt het een ander verhaal. De achterruitverwarming gaat aan, de ventilator wordt ingeschakeld. Dan geven de oudere exemplaren al snel de geest, zeker bij korte ritten'.

Meppeler Courant,

Al is het loof van het kattekruid (Nepeta) ook lelijk, toch laten wij dat best nog tot volgende maand staan, want late vorst kan de nieuwe scheuten te veel kwaad doen.

De Standaard,

De lagere volumes zijn vooral bij de variëteiten Conference en Doyenne terug te vinden. Het natte weer gedurende de knopaanleg in augustus 2000 en een late vorst in april 2001 zijn de voornaamste oorzaken van de lagere oogsten in België en Nederland.

http://www.reo.be/ndl/index.htm,

Met het invallen van de vroege vorst kwam de stoomboot van Sinterklaas vast in het ijs te zitten.

Meppeler Courant,

  • lichte vorst
  • matige vorst

( De uitdrukking strenge vorst is gebruikelijker voor 'hevige vorst' (zie bij verbindingen).)
  • grote vorst
  • harde vorst
  • sterke vorst
  • zware vorst

Maandag en dinsdag blijft het vrijwel overal droog met overdag een temperatuur rond het vriespunt en in de nacht overwegend lichte vorst.

De Standaard,

Na een nacht met lichte tot matige vorst ligt de middagtemperatuur rond of misschien net iets boven het vriespunt.

De Standaard,

Het wordt koud met matige tot strenge vorst 's nachts en 's morgens en temperaturen rond 0° overdag.

De Standaard,

'De prachtig verbouwde, onder Monumentenzorg vallende boerderij van de familie Janssen [...] wordt nu geheel verstoord en aan het oog onttrokken door deze overwinteringstunnels', zo schreef ze eerder aan de gemeente Havelte [...]. 'Zodra de kans op matige vorst niet meer aanwezig is, worden de tunnels verwijderd', reageert van der W.

Meppeler Courant,

Bij grote vorst mag er echter niet worden geplant d.w.z. vanaf –5° C. Bij extreme droogte dienen nieuwe aanplantingen wekelijks goed aangegoten te worden.

http://users.skynet.be/daniels/wanneer_planten.htm

Eind januari was het even gaan dooien maar de sneeuw was nog niet weg of een harde vorst zette in en de temperatuur daalde tot schommelingen rond min vijftien graden met waarschijnlijk laagtepunten van min twintig.

De ark en de ratten, Erik Van Ruysbeek,

Betonpannen kunnen een korrelig of glad oppervlak hebben [...]. Belangrijk is dat ze geen scheuren, barsten of afbladderingen vertonen, omdat die kleine euvels bij sterke vorst voor zware schade kunnen zorgen.

De Standaard,

Dat de winter laat begint, tenminste echte kou en zware vorst, geloof ik wel.

Meppeler Courant,

met adjectivisch tegenwoordig deelwoord


  • aanhoudende vorst
  • invallende vorst

Treinen en spoorinstallaties kreunen onder de aanhoudende vorst.

De Standaard,

Door de aanhoudende vorst is de waterleiding in het padvindershonk aan de Wheeme in Vollenhove gesprongen.

Meppeler Courant,

Het pad, bolstaand door de aanhoudende vorst, was bestrooid met as en fijngestampte sintels.

Engelen van het duister, Jan Siebelink,

Omdat de planten sneller in de serre uitgeplant kunnen worden en langer beschermd worden tegen de invallende vorst in het najaar, zal de oogst onder glas rijker zijn.

De Standaard,

Begin deze week werd er druk geschoven en gegraven om de ijsbaan in Rogat voor de invallende vorst klaar te hebben.

Meppeler Courant,

Mocht het echter gebeuren dat er door omstandigheden, bijvoorbeeld door plots invallende vorst of sneeuw, niet dadelijk kan worden geplant, dan zorgen we er voor de wortels extra te beschermen, door ze schuin in te graven in een kuil of voortje.

De Standaard,

  • bijtende vorst
  • dreigende vorst
  • komende vorst
  • krakende vorst

De snelle afwisseling tussen bijtende vorst en dooi veroorzaakte veel breuken in waterleidingen.

De Standaard,

Het is verboden bij vorst of dreigende vorst water op de weg te werpen, uit te storten of te laten lopen.

http://www.loppersum.nl/asp/Bestuur/Bestandsbeheer/Vero_APV_031215.pdf

De komende vorst zorgt ervoor dat het water in de aarde bevriest.

http://www.wolf-garten.nl/public_nl/gartenjahr/garten01.hbs

Ook in het noordoosten des lands voert zuidenwind regen aan. Voor vogels lijkt me dat minder streng dan krakende vorst.

http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1089015/2010/02/16/Invasie-van-tjakkers.dhtml,

met voorzetselgroep


Voorzetsel: aan

  • vorst aan de grond

Het zou een erg koude nacht worden met enkele graden vorst aan de grond.

http://www.rocks-n-rivers.nl/

Het weer, regen, zonneschijn, strenge vorst, vorst aan de grond, alles kwam van de Heere.

Engelen van het duister, Jan Siebelink,

Het was vanochtend overigens opnieuw tamelijk fris starten met waarden uiteenlopend van een kleine graad in de hut naar drie graden vorst aan de grond.

http://www.xs4all.be/~yvesgits/dbnov03.htm,

in voorzetselgroep


  • bij vorst
  • met vorst
  • met een vorst
  • tijdens vorst
  • tijdens de vorst

Zo zouden burgers bijvoorbeeld kunnen vragen om bij vorst een vaarverbod in de grachten af te kondigen om te schaatsen, of kunnen ze verzoeken centra op te richten waar ouders op elkaars kinderen passen.

Het Parool,

Een schat aan gele bloempjes die weliswaar bij vorst allemaal voor de bijl gaan, maar die bij wat milder weer, hun gele schatkamer weer ter aanschouwing weten aan te bieden.

De Standaard,

Vandaar dat we de bladgewassen en kolen de eerste weken afdekken met een soort vliesdoek. Dat scheelt altijd wat (een paar graden), maar met een strenge vorst kunnen ze toch kapot vriezen.

http://www.2linden.nl/

Toen was 11 december de eerste dag van het jaar met vorst.

De Telegraaf,

Besdragende bomen en heesters en een wild appelboompje bieden een voedselreserve voor perioden met vorst en sneeuw, terwijl groenblijvende heesters ideaal zijn als beschutte slaapplaats.

http://ourworld.compuserve.com/homepages/henkmerts/voglvoer.htm

De grootste aantallen vorstdagen telde de herfst in 1920 (29), terwijl 8 dagen met vorst normaal is.

http://www.knmi.nl/voorl/nader/eeneeuwherfst.htm,

Zodra zich de eerste nachten met vorst hebben aangediend, zal bij gunstige omstandigheden het water geleidelijk tot ijs kunnen overgaan.

http://www.meteonet.nl/index.html,

Het waterschap heeft tijdens vorst met diverse andere belangen te maken.

Meppeler Courant,

Gele ganzebloemen is een Zuid-Europese soort die als kiemplant tijdens de vorst bevriest.

http://www.heemtuinrucphen.nl/HTM_bestanden/Korenakker.htm

  • kans op vorst

Wel neemt na half mei de kans op vorst sterk af en aan het eind van deze maand zijn temperaturen onder nul heel uitzonderlijk.

http://home2.pi.be/klas6/schoolactiviteiten/projectKampenhout/Sint-Servaeskapel.htm

Acnistus australis is gemakkelijk uit zaad op te kweken [...]. Als alle kans op vorst geweken is, kunnen ze de tuin in.

De Standaard,

In de gidsen wordt onderscheid gemaakt tussen prikwaarden (zoals de temperatuur, de windsnelheid, de hoeveelheid regen die in een periode van 6 uur valt) en kansverwachtingen (kans op neerslag, vorst of mist, de kans dat de wind boven de 6 Beaufort komt).

http://www.knmi.nl/onderzk/index-nl.html

  • beschermen tegen vorst
  • bescherming tegen vorst
  • bescherming tegen de vorst
  • bestand tegen vorst
  • tegen vorst kunnen
  • tegen vorst

Zo'n driehonderd jaar geleden ontstond in Duitsland het begrip 'oranjerie'; een glazen constructie bedoeld om citrusvruchten, met name sinaasappelboompjes, tegen de vorst te beschermen.

http://www.boetersserrebouw.nl/

Om hun groeipunten tegen de lage temperaturen en de extreme intensiteit van het licht te beschermen, houden de planten veel dood blad vast. Dat maakt de páramo niet erg geschikt voor veeteelt want het vee kan moeilijk bij de jonge spruiten. Daarom branden de boeren de graslanden af. Het dode blad verdwijnt en het vee kan de jonge loten eten. Door het afbranden en de begrazing valt echter de bescherming tegen vorst en UV-straling weg.

NRC,

In het Alpengebied werden indertijd op die dagen vuren ontstoken ter bescherming tegen de vorst.

http://home2.pi.be/klas6/schoolactiviteiten/projectKampenhout/Sint-Servaeskapel.htm

Nog beter tegen de vorst bestand is helichrysum angustifolium of kerrieplant, waarvan het zilverig naaldfijn blad uitstekend past tegen een achtergrond van groen of bont blad.

De Standaard,

Er is namelijk geen beter afdekmateriaal te vinden tegen vorst dan een flink pak sneeuw.

De Standaard,

Hyacinten kunnen niet tegen vorst en afdekken is dan ook een noodzaak.

De Standaard,

Het is een vaste plant die slecht tegen vorst kan.

http://www.hollandsepot.dordt.nl/producten/producten.htm

met substantief ervoor


  • 3 tot 6 graden vorst
  • vijf graden vorst
  • twintig graden vorst
  • een graadje vorst

In de vroege ochtend is het koud, met op vele plaatsen 3 tot 6 graden vorst.

De Standaard,

Vijf graden vorst en sneeuw bepaalden het beeld.

NRC,

Tegen de ochtend werd meer dan twintig graden vorst verwacht.

Engelen van het duister, Jan Siebelink,

Tijdens langdurige opklaringen is vooral in het oosten een graadje vorst mogelijk.

De Standaard,

De stroming over Centraal-Europa blijft hierdoor zuid tot zuidoost waardoor vochtige en warme lucht uit het Middellandse-Zeegebied naar het noorden wordt gevoerd. Aleen door uitsraling koelt het in de nacht en de ochtend flink af. Bij ons heeft dat hooguit een graadje vorst tot gevolg.

De Standaard,

  • dagen vorst
  • nachten vorst
  • een nacht vorst
  • een nachtje vorst
  • een week vorst

Voor andere plaatsen halen we klimaatgegevens uit fossiel stuifmeel - elke plant groeit slechts binnen welomschreven grenzen van temperatuur, vochtigheid, uren zon, dagen vorst en dergelijke.

De Standaard,

Ondanks een aantal dagen en nachten vorst was de ijsvloer na meting rond vijf centimeter.

Meppeler Courant,

Er gaat een gerucht van onrust door de schaatsgelederen zodra er één nacht vorst is.

Meppeler Courant,

Aloë's kunnen toe met halfschaduw [...]. Een enkele soort kan eens een nachtje vorst verdragen, maar meestal is er dan al sprake van behoorlijke beschadiging.

http://www.palmblad.nl/plantend1/aalwijnen.html

Volgens ijsmeester Piet Venema ziet het ijs op het trajekt van de Elfstedentocht er aanmerkelijk beter uit dan vorige week [...]. Knelpunt is vooral de Bonkevaart, waar de finish van de schaatstocht plaats moet hebben [...]. "Een week matige vorst moet echter voldoende zijn", volgens ijsspecialist Venema.

De Standaard,

met telwoord ervoor


  • de eerste vorst

De eerste groep zijn de doorbloeiende planten. Dat zijn deze die bloeien van in het begin van de zomer maar steeds nieuwe bloemen blijven aanmaken tot aan de eerste vorst [...]. In een tweede luik brengen we dan de echte herfstbloeiers bij elkaar die met de bloei aanvangen omstreeks augustus en zeker doorbloeien tot einde oktober en zelfs later.

http://detuingids.be/pages/detail.asp?Id=837

Bij de eerste vorst sterft het hele oude nest uit, inclusief de oude koningin.

De Standaard,

Ook rozelaars die reeds meerdere jaren ter plaatse staan, moeten aangeaard worden, omdat, onder invloed van vorst of door verzakking van de bodem, de mogelijkheid bestaat dat de kraag onbeschermd boven de grond uitsteekt [...]. Dit werkje moet steeds gebeuren alvorens de eerste vorst de bodem verhardt.

De Standaard,

met ander, nevengeschikt substantief


  • neerslag, vorst of mist
  • vorst en sneeuw
  • vorst en sneeuwval
  • vorst of sneeuw
  • vorst, ijzel en sneeuw

In de gidsen wordt onderscheid gemaakt tussen prikwaarden (zoals de temperatuur, de windsnelheid, de hoeveelheid regen die in een periode van 6 uur valt) en kansverwachtingen (kans op neerslag, vorst of mist, de kans dat de wind boven de 6 Beaufort komt).

http://www.knmi.nl/onderzk/index-nl.html

Besdragende bomen en heesters en een wild appelboompje bieden een voedselreserve voor perioden met vorst en sneeuw, terwijl groenblijvende heesters ideaal zijn als beschutte slaapplaats.

http://ourworld.compuserve.com/homepages/henkmerts/voglvoer.htm

Langdurige vorst en sneeuwval werken voedselschaarste in de hand en dan is bijvoederen zeker aangewezen.

De Standaard,

Mocht het echter gebeuren dat er door omstandigheden, bijvoorbeeld door plots invallende vorst of sneeuw, niet dadelijk kan worden geplant, dan zorgen we er voor de wortels extra te beschermen, door ze schuin in te graven in een kuil of voortje.

De Standaard,

De chirurgische polikliniek van het Diaconessenhuis en de Meppeler huisartsen hebben in de afgelopen maand aardig wat te stellen gehad met de lichamelijke gevolgen van vorst, ijzel en sneeuw.

Meppeler Courant,

met onbepaald voornaamwoord


  • enige vorst
  • wat vorst

Het sneeuwde en van enige vorst was nauwelijks sprake. Met de geruststellende gedachte dat het toch niets zou worden, dronk de kleurrijke marathonschaatser nog een glas rode wijn leeg en ging hij slapen.

De Telegraaf,

De soorten die enige vorst kunnen verdragen kunnen reeds eind april naar buiten, vorstgevoelige komen pas buiten 1/2 mei.

http://www.groengids.be/

Artisjokken zijn niet volkomen winterhard, al kunnen ze wel wat vorst verdragen.

De Standaard,

Voor mij als schaatsliefhebber in Friesland mag er wel wat vorst komen.

http://dierenkliniek-de-toren.nl/Dagboek_van_een_dierenarts/januari_2001/januari_2001.html

Vaste verbindingen


strenge vorst

  1. ( vooral)
    erge vorst; hevige vorst

    Door de aanhoudende strenge vorst liggen in Vlaanderen veel meren, vijvers en waterlopen dichtgevroren.

    De Standaard,

    De radio voorspelt strenge vorst dit weekeinde.

    Meppeler Courant,

    Moeder zei dat ze blij was met deze sneeuw. Als er nu strenge vorst kwam, dan waren de planten beter beschermd.

    Engelen van het duister, Jan Siebelink,

    In de nacht en ochtend treedt matige, in Hoog België strenge vorst (- 6 tot - 11) op.

    De Standaard,

    Overwinteren kan in een koude serre maar alleen tijdens strenge vorst (- 15°C) is enige verwarming noodzakelijk is.

    http://www.groengids.be/

    Stel nu dat er strenge vorst komt, de bodem bevriest tot diep in de teeltlaag, dan kunnen de wortels geen water meer opnemen.

    http://www.groengids.be/

    Langdurige strenge vorst gepaard gaande met sneeuw of ijzel is aanleiding om de jacht te sluiten.

    Meppeler Courant,

Woordfamilie


Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen


vorst 2.1

resultaat van vorst; ijs; rijp; rijm

Betekenisbetrekking


metonymie
Betrokken betekenissen 2.0 : 2.1

Combinatiemogelijkheden


als subject bij een werkwoord


  • in de grond zitten

De grote moeilijkheid bij het repareren van het defect in de kabels was de vorst, die nog zeer diep in de grond zit.

Meppeler Courant,

De vorst zit 35 cm diep in de grond en prei is bijna niet meer te oogsten.

De Standaard,

met substantief ervoor


  • een laagje vorst

Bovendien geeft Welsh zijn personages radde tongen en vuile bekken, met zin voor humor en bizarre poëzie: de rillingen bedekken iemands rug als een dun laagje vroege vorst op het dak van een auto, of de dood is die grote fuif in de lucht, of roos op de schouders lijkt op "fuckin" cocaïne.

De Standaard,

Vaste verbindingen


ruige vorst

  1. afbeelding

    Bron: Dontworry
    ( CC BY-SA 3.0 )

    afbeelding

    Bron: Alexander Z
    ( CC BY-SA 3.0 )

    ( meteorologie; weinig gebruikt)
    aangevroren waterdruppeltjes in de vorm van kleine ijsformaties op bomen, planten, hekjes, etc. die het landschap een betoverende aanblik geven; ruige rijp

    Synoniem: aanvriezende mist; rijp

    Onderkoelde waterdruppeltjes die bevriezen bij botsing tegen voorwerpen noemt men ruige rijp of ruige vorst. Ruige rijp kan vooral optreden bij mist als de temperatuur onder nul is.

    http://www.keesfloor.nl/boeken/dwwrws/11neerslag.htm,

    Een winterochtend na ruige vorst in de nacht maakt dat je anders kijkt naar de gewone dingen in de natuur om je heen. IJsnaalden sieren de katjes van de inheemse elzen, die nog stijf gesloten zijn. Wit berijpt zijn de stekelige bladeren van de mahoniestruiken, die de hele winter groen blijven, en ook de fel oranje bottels van de rozen in het plantsoen.

    http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/archief/article/detail/1719273/2005/01/20/Een-winterochtend-na-ruige-vorst-in-de-nacht-maakt.dhtml,

    Hydrometeoren zijn deeltjes alle in ieder geval bestaande uit water [...]. Afhankelijk van hun afmetingen en massa, kunnen zij door de atmosfeer zweven (wolken, mist, nevel), vallen (o.a. regen, sneeuw), door de wind zijn opgewaaid (driftsneeuw, stuifwater) of voorkomen als een afzetsel op voorwerpen of op de grond (rijp, dauw). Welke soorten zijn er allemaal? Wolken, mist [...], hagel, korrelhagel, ijsregen, ijzel, driftsneeuw, stuifwater, rijp, ruige rijp, ruige vorst, dauw.

    http://www.meteonet.nl/index.html,

Woordfamilie


Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


vorst 3.0

afbeelding

Bron: Patrick.charpiat
( CC BY 3.0 )

rondlopende dakbedekking over de nok van een schuin dak; rieten bedekking of dakpan op de nok; nokpan; vorstpan
Is oorspronkelijk een synoniem voor de 'nok van het dak', maar wordt in de praktijk alleen voor de 'bedekking op de nok'/'nokpan' gebruikt.

Semagram (extra betekenisinformatie)


Een vorst…

is een deel

  • [Vorm] heeft meestal de vorm van een halve cirkel, soms ook van een driehoek
  • [Materiaal] is van klei (zoals een dakpan), beton, keramiek, riet of koper (bij rieten daken)
  • [Functie] dient als bedekking van de nok van een dak
  • [Plaats] bevindt zich op de nok, de punt waar twee schuinlopende vlakken van een dak elkaar raken

Algemene voorbeelden


De bovenste pan van het dak is een speciale dakpan die de verschillende dakhelften goed met elkaar moet verbinden. Hierdoor moet worden voorkomen dat regenwater en wind vrij spel krijgen. De nokpan, ook wel dakvorst, nokvorst of gewoon vorst genoemd, is verkijgbaar in verschillende uitvoeringen en materialen.

http://www.woonwebsite.nl/idee/nokpan-nokvorst/1281

Bij onze nieuwbouw van 2004 hebben wij gemerkt dat er sneeuw binnenkomt via onze daknok [...]. "Het kan ook zijn dat uw pannen niet ver genoeg onder de vorst liggen en dat een ondervorst niet genoeg dekking geeft. Bijgevolg kan het ook zijn dat uw vorsten niet genoeg dekking geven over de bovenste pan."

http://www.livios.be/nl/bouwfasen/ruwbouw/dak/zadeldak/vraag/18108/is-binnenwaaiende-sneeuw-via-daknok-normaal/,

De Pan Fix is vacuüm verpakt in pakken van 9 strips à 45 cm. Een pak is voldoende om ca. 2 meter vorsten aan te brengen (afhankelijk van type dakpan en situatie).

http://www.nedsale.nl/

Combinatiemogelijkheden


met adjectief ervoor


  • keramische vorsten
  • koperen vorsten

Het assortiment keramische vorsten omvat diverse modellen die vooral aansluiten bij de woningbouw van 19de - begin 20ste eeuw.

http://www.kroonkeramiek.nl/nl/dakpannen/standaardvorsten

Riet heeft van nature een authentieke charmante uitstraling, dat verdient ook een hoogwaardige nokafwerking. Al jaren zijn de bekendste vormen van nokafwerking zink, riet, planken, keramische pannen en koperen vorsten.

http://www.multinok.com/

Ik heb net een nieuw rieten dak gekregen. Daar zitten nu koperen vorsten op i.p.v. gemetselde stenen.

http://tuin.startpagina.nl/prikbord/read.php?1692,14270907,14304922,quote=1,

met ander, nevengeschikt substantief


  • dakpannen en een vorst
  • dakpannen en vorsten
  • vorst en pan

De ruiterdrager wordt gebruikt als mechanische bevestiging van een houten ruiter op het dakbeschot. Op deze ruiter worden de nok- en / of hoekkepervorsten bevestigd m.b.v. alumiunium vorsthaken en RVS-schroeven of schroefnagels [...]. De hoogte van de ruiter wordt in het werk bepaald, aan de hand van een paar dakpannen en een vorst.

http://www.nedsale.nl/

Hoekkepersystemen hebben o.a. de volgende functies: - waterkerende afwerking tussen de dakpannen en vorsten - optische aansluiting tussen de dakpannen en vorsten - het ventileren van de ruimte tussen de dakpannen en het dakbeschot.

http://www.nedsale.nl/

Er moet minimaal 10 mm mortel tussen vorst en pan aanwezig blijven.

http://www.nedsale.nl/

Woordfamilie


Als rechterlid in samenstellingen en samenkoppelingen


Als linkerlid in samenstellingen en samenkoppelingen