spookwoord 1.0
(taal en taalkunde)
Semagram (extra betekenisinformatie)
Een spookwoord…
is een woord
- [Eigenschap of hoedanigheid algemeen] is een woord dat buiten het woordenboek niet echt bestaat
- [Oorzaak, reden of aanleiding] wordt soms in een woordenboek gezet als eerbetoon aan een persoon of om concurrenten op plagiaat te kunnen betrappen; komt soms per ongeluk in een woordenboek terecht, bv. door verkeerd overschrijven
Algemene voorbeelden
Met behulp van de computer kon Van Dale ook voor de eerste keer op onderwerp geselecteerde woorden voorleggen aan specialisten. Een complete commissie boog zich over de scheikundige termen. Een kolonel b.d. nam als meelezer de militaire termen door en haalde er de admiraalszwaan uit, een spookwoord dat het enkele edities heeft uitgehouden. Het is admiraalszwaai: een matrozenwoord voor de overdreven ruime bocht van een sloep die langszij komt.
Overigens bedacht De Vries zelf ook woorden. In opdracht van de posterijen bedacht hij postbewijs en postblad. In de krant toonde hij zich een voorstander van Nederlandse woorden voor de velocipede (fiets) en het rijden daarop: wieler, wielen en wielenaar. Die zijn nooit tot leven gekomen en dus ook spookwoorden gebleken.
Van Dale geeft bij zes klinkers: de uitroep aye-aye en het oei-oei-machientje, volgens het woordenboek een geribbeld stokje met een propellertje. Insiders vermoeden dat het hier gaat om een onzinwoord, net als quotezak, in lexicografische kringen een spookwoord genoemd.
Staan er in het Frans twee woorden, dan willen ze er ook in het Nederlands twee. En zo is het woord ,,stroom" in zwang gekomen: ,,stromen en rivieren". Alleen: dat woord bestaat nauwelijks in onze taal. In de achttiende eeuw gebruikten enkele dichters het wel eens, maar het is nooit algemeen gangbaar geweest. Het Burgerlijk Wetboek bevat dus een vertaalfout. Troost: het is niet de enige. Een gevolg van de woordkeuze in de wet, lijkt me, is geweest dat allerlei mensen zich gingen bemoeien met de betekenis van dit niet-bestaande woord. L. Grootaers, in zijn gelukkig verouderde Frans-Nederlandse woordenboek geeft bij "fleuve" zonder blikken of blozen: "stroom'' (zonder de juiste vertaling: "rivier'' zelfs maar te noemen). Schoolmeesters gingen nog een stapje verder: hele generaties kregen ingestampt dat een stroom in zee uitkomt en een rivier niet. En zo waart dit spookwoord nog steeds rond.
Niet dat het eiland onlangs onder water is gelopen (de zee is ter plekke 1400 meter diep), nee, het heeft simpelweg nooit bestaan. Een verklaring voor deze cartografische 'misser' is dat Sable Island een fantoomeiland is, ooit door een cartograaf bedacht om klakkeloos overtekenen van zijn kaart te voorkomen. Kennelijk hebben fantoomeilanden voor cartografen dezelfde functie als spookwoorden voor lexicografen. Dat zijn lemma's van niet-bestaande woorden die vroeger soms in woordenboeken werden opgenomen in de strijd tegen plagiaat.